Zeus w mitologii i w mowie

Wyobrażenie Posągu Zeusa w Olimpii wykonanego przez Fidiasza

Źródło:  http://thanasis.com/gallery/enter.htm

Dzisiejszy wpis postanowiłam napisać na podstawie artykułu z bardzo ciekawej strony internetowej: http://www.asprilexi.com/home.

“Η Μοίρα των ανθρώπων είναι ο θάνατος. Η Μοίρα των Θεών είναι η Λήθη.” (Przeznaczeniem ludzi jest śmierć. Przeznaczeniem bogów jest zapomnienie.)

Μ. Καραγάτσης

Zanim zapomnimy o bogach z Olimpu, może warto byłoby przez chwilę zastanowić się ile im zawdzięczamy, nie tylko w literaturze, ale również w języku.

Pisząc o Olimpie pierwszy bóg, jaki nam do głowy przychodzi to Zeus, i nic w tym dziwnego, ponieważ był on królem bogów olimpijskich, a nawet “ojcem bogów i ludzi” (Homer). W języku nowogreckim najczęściej nazywany jest Δίας [D’ias], ale występuje również jako: Ζεύς [Z;ews] i Δεύς [D’ews], Διός [D;ios] oraz Διί [Di] (fonetycznie napisałam “d”, ale tu trzeba rozróżnić dźwięk “d” pisany w języku nowogreckim “ντ”, oraz dźwięk «δ» (delta), który czyta się jak “th”np. w angielskim słowie “this”).

Zeus był bogiem nieba i ziemi, bogiem pogody sprawującym nadzór nad deszczami. Był władcą błyskawic i grzmotów. Jego atrybutami były pioruny i orzeł.

W mitologii greckiej Zeus jest synem Kronosa i Rei. Wyrocznia przepowiada, że jedno z dzieci Kronosa zdetronizuje swojego ojca, więc ten połyka każde nowonarodzone swoje dziecko. Ostatniego syna Rea ukrywa, a do połkniecia Kronosowi daje kamień zawinięty w pieluszki. Gdy Zeus osiąga wiek dorosły, przejmuje władzę i mści się na ojcu.

Słowo Δίας pochodzi od indoeuropejskiego «*dj-eu-», co oznaczało “świecić” ( «λάμπω»[l’ambo]), na tej podstawie przypuszcza się, że Zeus był pierwotnie bogiem światła. Od tego słowa mamy w sanskrycie «dyάus», a w języku hetyckim «*sius». Właśnie z indoeuropejskiego «*dei-» powstaje w greckim przymiotnik «δίος» (świetlany «λαμπρός»), a w łacinie «dies» (dzień), które przeszło do współczesnych języków europejskich: «dίa» po hiszpansku, «dί» po włosku, «day» po angielsku).

“Δίας” jest związane również z indoeuropejskim rdzeniem «*dewos», które oznacza “bog” i jest wspólne dla wielu językow indoeuropejskich: «θεός» po grecku, «deus» po łacinie, i we współczesnych językach romańskich («dieux» po francusku, «diόs» po hiszpańsku, «dio» po włosku). Popularne starogreckie wyrażenie «Ζεύς πατήρ» odpowiada wyrażeniom “Dyaus Pita” starożytnych Indian oraz rzymskiemu Jupiter (od JusPater).

Do dnia dzisiejszego imię tego potężnego boga jest używane w różnych kontekstach. Najwyższy szczyt wyspy Naxos zwie się Ζας (Góra Zeusa), jest to odniesienie do mitologii ale również relacji Naxos z Kretą okresu minojskiego, “Δίας” (Jowisz), od czasów starożytnych, jest  nazwą największej z planet w Układzie Słonecznym. Współcześnie nazwy «Δίας» używają systemy międzybankowe w Grecji, zmotoryzowana jednostka policyjna, oprogramowanie komputerowe i wiele innych.